Cliënten van de SDOA bezoeken het Loopbaanplein in Winterswijk om geholpen te worden met een bijstand en re-integratie op de arbeidsmarkt. Foto: Leander Grooten
Cliënten van de SDOA bezoeken het Loopbaanplein in Winterswijk om geholpen te worden met een bijstand en re-integratie op de arbeidsmarkt. Foto: Leander Grooten

Armoedebeleid vanuit verschillende invalshoeken

Algemeen

'Bijstand is geen status quo'

Door Leander Grooten

ACHTERHOEK - In een vierluik bekijkt Achterhoek Nieuws het fenomeen armoede vanuit verschillende invalshoeken. Zo stelt de gemeente Winterswijk stelt ten doel in 2040 geen armoede meer te kennen. Evengoed ligt het percentage inwoners met een laag inkomen hoger dan het landelijk gemiddelde en stijgt de deelname aan de voedselbank alleen maar. Dat maakt de uitdaging des te belangrijker. In dit tweede deel beschouwen wij de inzet van de sociale dienst en het fenomeen bijstandsgerechtigden. In de gemeenten Berkelland, Oost Gelre en Winterswijk worden de werkzaamheden verricht door de SDOA, de gemeente Aalten heeft het werk uitbesteed aan Laborijn, waarin de gemeenten Aalten, Doetinchem, Oude IJsselstreek en Montferland samenwerken.

Als uitvoeringsorganisatie van de gemeente is er de sociale dienst. Voor de gemeenten Winterswijk, Oost Gelre en Berkelland is dit Sociale Diensten Oost Achterhoek (SDOA). Burgers die geen enkel ander vangnet hebben, kunnen aanspraak maken op de bijstand in Nederland. Hans Ebbers en Hans Bussink werken bij SDOA specifiek op het terrein van het minimabeleid en re-integratie in de samenleving. Het getal van meer dan een miljoen 'armsten' in Nederland is schrikbarend hoog, vinden ook de beide heren. "Bijna 1600 inwoners van onze gemeenten krijgt een bijstandsuitkering, Winterswijk telt er bijna 600."

Bijstand
Een burger heeft recht op een bijstandsuitkering als hij geen inkomen heeft, geen spaargeld, alimentatie of vanuit andere eigen voorzieningen rond kan komen. "Eerst gaan we in gesprek over de mogelijkheden van werk: kan dat, hoe snel en hoeveel. Daarna spreken we over andere mogelijkheden van inkomen creëren. Bijstand is echt het laatste vangnet", zo leggen de heren uit. In de huidige participatiemaatschappij wordt geïnvesteerd in deelname aan de samenleving. "En daarmee is het hebben van bijstand geen status quo, maar een tijdelijke oplossing die zo kort mogelijk moet duren."

Granieten bestand
In de volksmond worden ze bijstandtrekkers genoemd: burgers die langdurig in de bijstand zitten. Ze zijn niet bemiddelbaar naar werk, ook niet op de langere termijn. De SDOA ziet van vader op zoon hele families langdurig genieten van een uitkering. "We noemen dat het granieten bestand."
Wim Aalderink, wethouder gemeente Winterswijk van arbeidsparticipatie en inkomensvoorziening, stelde driekwart jaar geleden dat deze intergenerationele armoede opgelost gaat worden: "We moeten niet, zoals in de Bijbel staat of in de geschiedenis lang is geloofd, armoede als een onvermijdelijk gegeven van het leven beschouwen. Dat als je geboren bent voor een dubbeltje je nooit een kwartje kunt worden. Wij willen onze maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen." Van ambitie naar realiteit is echter nog een lange weg te gaan.

Nieuwe denktrant
Volgens Hans Ebbers van SDOA is de investering begonnen. "Onze klantmanagers zijn experts op het gebied van matchen van burgers met participatie en werk. Zij kijken naar de mogelijkheden, niet naar de beperkingen." Nieuwe tijden vragen om nieuwe wegen om te bewandelen. "We geven meer maatwerk dan voorheen en fixeren ons minder op de protocollen en procedures." De Sociale Dienst zegt hiermee een grotere flexibiliteit na te streven. "In de komende jaren zijn er 150.000 banen in de zorg nodig. Dat biedt voor ons kansen om burgers om te scholen of in te zetten in de zorg."

Het geheel is onderdeel van de terugtrekkende overheid, die meer verantwoordelijkheid neerlegt bij de burger. Bussink: "Meer investeren in de mens dan in het papier, waardoor het uiteindelijk goedkoper is." Op een bijeenkomst over armoede en eenzaamheid waar Achterhoek Nieuws was uitgenodigd, werd hier anders tegenaan gekeken: "Het ontbreekt aan besturen met lef en de durf om te investeren. De sociale dienst is teveel gericht op controleren, niet op meedenken." Er wordt gepleit voor een regionale proef waarin burgers actief gecoacht worden op budget, levensstijl en het nemen van eigen regie.

Armoedeval
Alles ten spijt, ziet de SDOA geen afname van armoede, ondanks een aantrekkende economie. "De grootste zorgen zitten bij de 45-plussers," zo meent Hans Ebbers. "Hun kans op de arbeidsmarkt daalt." Inkomsten uit werk moeten voldoende zijn om weggevallen toeslagen als iemand in de bijstand zit, te compenseren. "En dat is moeilijker als je ouder bent. Dat heet de armoedeval: er op achteruit gaan als je van een uitkering naar betaald werk gaat. Bijvoorbeeld omdat door je arbeidsloon je geen recht meer hebt op huurtoeslag."

Participatieladder
Het bespreken van dit onderwerp leidt tot een besef dat de oplossingen niet gemakkelijk zijn. Een meetinstrument van de SDOA is de participatieladder: hoe hoger op de ladder, hoe meer zelfstandig. Meer dan de helft van de huidige cliënten met een bijstand komt niet verder dan sport 3. "Dat betekent dat mensen nog geen betaald werk hebben, mondjesmaat deelnemen aan het sociale leven en waarschijnlijk amper een daginvulling hebben. En dat is schrikken", aldus Hans Bussink. Ook het niet kunnen meedoen aan sport, studie of muziekschool is onderdeel van armoede.

Hengel en vis
De toekomstvisie om in 2040 geen armoede meer te kennen in Winterswijk is op zijn minst ambitieus, zo vindt het SDOA. "De cijfers geven alle reden om anders te werken, maar makkelijk is dat niet." De praktijk is zoals altijd weerbarstiger. Ebbers: "Ik bezocht laatst de Voedselbank en begreep niet dat iedereen zomaar eten kreeg. Geef ze een hengel en leer ze vissen, in plaats van wekelijks een vis te geven", zegt hij spreekwoordelijk. "Er werd mij gezegd dat veel cliënten eerst moeten leren waar vissen zwemmen en hoe een hengel werkt, voordat dat kan. En dat ondertussen wel de buik gewoon knort. Dat was een eye-opener voor mij."

Geef ze geld
Er heerst armoede in Winterswijk onder minder dan 5% van de bevolking. Veel hoogopgeleide burgers werken bij hulpverlening, overheid en SDOA om hen te integreren in de maatschappij en te controleren op bijstandsfraude. Is een basisinkomen niet de investering die onder de streep goedkoper is en de burger de regie geeft over inkomsten?
Ebbers en Bussink volgen deze gedachte. "Maar het is te duur, denken we. Uitkeringen worden door de landelijke overheid betaald, een experiment op het basisinkomen niet."

Gemeente Winterswijk heeft in 2016 laten blijken niet mee te willen doen met een experiment. Evengoed nam op 1 juni van dit jaar GroenLinks Winterswijk het initiatief om een amendement in te dienen om de mogelijkheden ervan te onderzoeken. Samen met PvdA en D66 is dit amendement ingediend en aangenomen. De discussie op dit vlak is vooralsnog niet gesloten.

Volgende week belichten we de visie van een cliënt van de Voedselbank.


Bronnen:
Symposium 'Winterswijk armoedevrij in 2040', januari 2018 en de daarvoor geschreven stukken
Factsheet Armoede met vergelijking tussen Winterswijk, Oost-Gelre, Aalten, Berkelland t.o.v. Nederland
Cijfermateriaal is aangeleverd door SDOA op basis van hun administratieve gegevens.

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant