Geert van Tongeren schrijft boek over het 'vorige leven' van zijn vader

'De vrouw voor wie mijn vader uit het klooster trad, bleek niet mijn moeder'

LICHTENVOORDE - Het verhaal heeft wel wat weg van een filmscript en heel stiekem hoopt auteur Geert van Tongeren ook dat er ooit een film van het boek gemaakt wordt. Na het overlijden van zijn moeder vond Geert de oorlogdagboeken van frater Apollonius terug, oftewel zijn vader Arie van Tongeren. Arie van Tongeren was oprichter en schoolhoofd van onder andere de Ludgerusschool in Lichtenvoorde en oprichter van Democratisch Lichtenvoorde, de voorloper van OOG. Frater Apollonius c.q. Arie van Tongeren trad uit het klooster vanwege een vrouw, vertelde hij in 1986 in een kranteninterview. Maar die vrouw, zo ontdekte Geert, was niet zijn moeder.

Door Annekée Cuppers

Geert werd als jongste zoon in Lichtenvoorde geboren en groeide er op. "Mijn ouders kwamen vanuit Haarlem naar Lichtenvoorde nadat mijn vader door het ministerie van onderwijs was aangesteld om een school op te zetten voor kinderen met een verstandelijke beperking. Daarvoor bestond nog helemaal niets in de Achterhoek. Vader startte met een schooltje in het pand van Basten Batenburg aan de Raadhuisstraat, de start van de Ludgerusschool. Boven woonde ons gezin, beneden waren de klaslokalen. Later kwam er de nieuwbouw aan de Varsseveldseweg waarvan vader schoolhoofd was. Maar daar bleef het niet bij. Hij was ook betrokken bij de oprichting van de Hamalandschool, sociale werkplaats Don Bosco, de Bernadettestichting in Neede en hij zette het schoolvervoer op. Daarnaast was hij actief in de politiek. In zijn eentje begon hij de partij Democratisch Lichtenvoorde. Vader was een echte workaholic, moest iedere avond naar een vergadering en maakte van het onderwijs voor kinderen met een beperking echt zijn levenswerk. "

De oorlogsdagboeken
"Nadat mijn moeder in 2013 overleed, vond ik in haar nalatenschap een tasje met dagboeken van mijn vader uit de periode 1940-1945. Een wonderlijke vondst omdat niemand in het gezin op de hoogte was van het bestaan van deze dagboeken. Er zat een briefje bij, in het handschrift van mijn vader waarin hij zich verontschuldigde voor het ontbreken van het eerste dagboek. Het briefje is gedateerd enkele maanden voor zijn overlijden, bijna alsof hij wilde dat deze dagboeken gevonden zouden worden."

De dagboeken vertellen het verhaal van een groep fraters die samen met een aantal burgers uit Oosterbeek tijdens de Slag om Arnhem tussen de linies van de strijdende partijen terecht komen. De fraters vinden onderdak in de pastorie alwaar de jonge Deurningse Sien Nijkrake een van de huishoudsters is. Later wordt het gezelschap dat inmiddels uit zo'n 40 mensen bestaat door de Duitsers gedwongen te evacueren. De groep komt op de Veluwe terecht in het dorpje Harskamp op de modelboerderij van de bekende familie Kröller Müller.

"Vrijwel direct na aankomst krijgen de fraters de opdracht om een gaarkeuken op te richten en dagelijks zo'n 500 evacués in Harskamp van voedsel te voorzien. Vader vertelt in zijn dagboeken over de dagelijkse gang van zaken op de modelboerderij. Zo was het schillen van aardappelen voor 500 mensen een enorme klus waarover hij de leiding had. Vader beschrijft de situaties zoals die zich voordeden maar laat nergens doorschemeren wat er werkelijk aan de hand was. Zo vertelt hij over de angstige momenten die meneer en mevrouw Van de Pijl meemaken tijdens een controle door de Duitsers maar nergens staat dat dit eigenlijk het joodse echtpaar Van Praag was (een zakenrelatie van Albert Westerman senior, red.). Dit heb ik weer kunnen opmaken uit dagboeken en brieven van anderen die met mijn vader op de modelboerderij zaten."

Ook de naam Sien Nijkrake komt regelmatig voor in de dagboeken maar nergens laat Arie van Tongeren iets doorschemeren over zijn gevoelens voor Sien, tot op de laatste bladzijde. Op 6 juni 1945 verlaat Arie het klooster om met haar een toekomst op te bouwen maar een noodlottig ongeval maakt aan die droom abrupt een einde. Arie komt daarna in Woerden terecht waar hij onderdak en werk vindt. "Die bekentenis kwam als een complete verrassing omdat ik er altijd vanuit was gegaan dat mijn vader voor mijn moeder uit het klooster was getreden maar dat bleek dus helemaal niet zo te zijn. Toen begreep ik ook waarom moeder vader's dagboeken had achtergehouden tot na haar dood. De geschiedenis moet bijzonder pijnlijk voor haar zijn geweest."

Bewust op het verkeerde been gezet
"Ik dacht altijd dat mijn ouders elkaar tijdens de Slag om Arnhem hadden leren kennen, bij het verzorgen van de gewonden. Maar volgens mijn moeder klopte dat niet, het zou bij de scouting in Woerden zijn geweest. Moeder praatte er niet graag over en ik wilde niet aandringen maar toch heeft dat idee me nooit losgelaten. Hoe was ik daar toch zo bij gekomen? Ik sprak er met een zus over en zij kwam met een paginagroot artikel uit de Oostgelderse Vizier van 1986 op de proppen waarin mijn vader geïnterviewd werd bij zijn afscheid van de Lichtenvoordse gemeenteraad. Daarvan was hij zo'n twintig jaar lid geweest. In dat interview vertelde vader openhartig over zijn uittreding uit het klooster omdat hij verliefd was geworden op een vrouw die hij tijdens de Slag om Arnhem had leren kennen. Ik herkende het verhaal en begreep toen het misverstand; ik had voetstoots aangenomen dat die vrouw mijn moeder was. Vader had zijn woorden bewust zo gekozen om de lezer op het verkeerde been te zetten en toch de waarheid te spreken."

Geert heeft zich intensief in de dagboeken van zijn vader en de onderliggende materie verdiept en dit bracht hem nieuwe inzichten. "Door de dagboeken van mijn vader en mijn onderzoek heb ik mijn vader op een hele andere manier leren kennen. Vader heeft in de oorlog heel veel narigheid meegemaakt en psychische hulp kenden ze toen nog niet. Ik vermoed dat zijn uittreden voor hem voelde als een enorm falen en dat hij zijn hele leven heeft geprobeerd dit te compenseren door een goed katholiek te zijn. Voor ons kinderen was hij erg streng en dat heeft ook dingen stukgemaakt, er was een periode in mijn leven waarin ik nauwelijks contact met hem had. Maar na het lezen van zijn dagboeken begrijp ik hem beter en ben ik milder over hem gaan denken."

Het boek 'De oorlogsdagboeken van frater Apollonius' is te koop bij boekhandel Meneer Kees in Lichtenvoorde. Het ontwerp voor de omslag is gemaakt door de Lichtenvoordse kunstenaar Jan Kruip, achterneef van Joop Kruip, de ontwerper is van het mozaïek op de gevel van de Ludgerusschool.