Een onbekend stukje Oost Gelrese geschiedenis: Het Joodse werkkamp in Lievelde

GROENLO - Ook dit jaar kan door de coronamaatregelen de 4 mei herdenking landelijk en ook in Groenlo niet plaats vinden zoals gebruikelijk. Ook het Comité 4 mei Groenlo moet zich voor de tweede keer beperken tot het leggen van bloemen. Al jaren besteedt het comité tijdens de herdenking aandacht aan persoonlijke verhalen. Daarom wil het comité in aanloop naar 4 mei enkele verhalen publiceren. Deze week het verhaal over het joodse werkkamp in Lievelde, aangevuld met een verhaal van Godfried Nijs.

De joodse werkkampen in Nederland vormen een vrijwel onbekend stuk geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Deze kampen blijken uiteindelijk een voorportaal van deportatie naar kamp Westerbork en de vernietigingskampen in het Oosten. Het kamp Lievelde lag bij de plek waar de voormalige Schansdijk uitkwam op de oude Lievelderweg. Het terrein was omgeven door prikkeldraad en er stonden houten barakken, een toiletgebouw en een huisje voor de waterinstallatie. De beheerder, die tevens kok was, woonde op het terrein.

Op dinsdag 18 augustus 1942 kwam een bericht op het gemeentehuis in Lichtenvoorde dat de volgende ochtend met de trein van 10.57 uur een aantal joodse arbeiders op het station aan zou komen. De mededeling, ondertekend door beheerder Bötcher, gaf verder aan dat de dwangarbeiders uit Dinxperlo, Lochem, Silvolde, Raalte, Deventer en Amsterdam kwamen. Vanuit Lievelde moesten de mannen aan het werk op een gemeentelijke zandweg (nu de Huttendijk) in de buurt van boerderij ‘De Kamper’. Tijdens de werkzaamheden werd de weg voor al het verkeer afgesloten. Boeren uit de directe omgeving voorzagen de joodse mannen tijdens het werk van extra voedsel.

NSB burgemeester Lamers van Lichtenvoorde was tijdens een bezoek aan het kamp niet tevreden. Volgens hem waren verschillende joden niet aan het werk omdat ze zogenaamd ziek waren. De beheerder zette hen gelijk aan het werk. Ook was volgens de burgemeester allerlei verboden lectuur in het kamp aanwezig.

Verder klaagde Lamers over het feit dat er zoveel pakjes naar het kamp werden gestuurd, dat de postbode een driewieler nodig had om de sigaretten, wasgoed, boter en fruit aan het kamp af te leveren. De kantoorhouder van de PTT kreeg daarom te horen dat de pakketten teruggestuurd moesten worden naar de afzenders. Dat gebeurde niet: voortaan haalde een aantal burgers de poststukken op en bezorgden die bij het kamp.

Op 2 oktober 1942, tegen middernacht, werden de joodse dwangarbeiders zo onopvallend mogelijk naar het station van Lievelde gebracht en van daaruit doorgevoerd naar kamp Westerbork.

In 1944 werden de vervallen barakken gesloopt. Het bouwmateriaal werd onder andere gebruikt voor herstelwerkzaamheden aan het openbare zwembad bij Vragender.

Ernst Aron en ‘Joods werkkamp te Lievelde’

Tijdens archiefonderzoek trof ik in 1995 een dossierdoos aan die tot dan toe over het hoofd was gezien. Op de doos stond: ‘Joods werkkamp te Lievelde’. Ook bij het Rijks Instituut voor Oorlogsdocumentatie en het Joods Historisch Museum was het kamp bij Lievelde toen niet bekend.

Verbazingwekkend. En eigenlijk is het ook verbazingwekkend dat er anno 2021 ter plekke aan de Schansdijk niets herinnert aan het ‘Joods werkkamp te Lievelde’.

In het dossier bevindt zich een enveloppe met daarop ‘zaak Ernst Aron’. Ernst is tewerkgesteld en klampt NSB burgemeester Lamers van Lichtenvoorde aan wanneer die het kamp bezoekt. Hij denkt aan te kunnen tonen dat de tewerkstelling in een Jodenkamp onrechtmatig is. Ernst hoopt duidelijk te maken dat hij feitelijk geen Jood is.

Ernst Aron is op 25 februari 1889 in Keulen geboren. Hij komt in 1933 als vluchteling naar Amsterdam, verhuist in 1937 naar Deventer en woont aan de Swaefkenstraat 25. Hij was marktkoopman en verkocht ‘tabakspijpen en bijouterieën’. Ernst Aron kan documenten overleggen waaruit blijkt dat hij op 23 maart 1913 is gedoopt en ingeschreven staat in het doopregister van de ‘Evangelischen Kirchengemeinde Ehrenfeld-Köln’. Hij heeft in de Eerste Wereldoorlog gevochten in het Duitse leger en is zelfs gedecoreerd met het IJzeren Kruis tweede klasse en het Ehrenkreuz für Frontkämpfer.

Op 25 september 1942 zijn er 42 kampen zoals die van Lievelde in Nederland. In totaal zijn er 5242 Joodse mannen tewerk gesteld. Op 2 oktober 1942 krijgt een duivels plan vorm: de thuisgebleven familieleden van de mannen krijgen een brief en gratis treinkaartjes ‘om herenigd te worden met hun familieleden in de kampen’. Eindbestemming op de kaartjes: Westerbork. Ook de Joodse arbeiders uit de kampen worden per trein naar Westerbork gebracht. In Lievelde gebeurde dat ook op die tweede oktober, om 12 uur in de nacht om zo weinig mogelijk opzien te baren. In totaal worden op deze manier in Nederland in een klap in totaal 13.000 Nederlandse Joden in Westerbork samengebracht. Nog diezelfde week beginnen van daaruit de transporten naar de vernietigingskampen in Polen.

Het Rijkswerkkamp te Lievelde vormde een onderdeel van een gruwelijk plan dat vanaf het begin maar één doel heeft: de uitroeiing van het Joodse volk in Nederland. Vrijwel zeker heeft geen van de naar schatting 40 tot 60 Joden uit werkkamp Lievelde de oorlog overleefd. Ook Ernst Aron niet. Zijn protesten en argumenten waren aan dovemans oren gericht. Hij overlijdt op 18 oktober 1944 op 55 jarige leeftijd in concentratiekamp Auschwitz.

Godfried Nijs

Misschien wordt het tijd iets ter herinnering te realiseren op de plek van voormalig Joods werkkamp Lievelde

Comité 4 mei Groenlo
www.stolperstenengroenlo.nl