Het verhaal achter de waskrijttekening aan de Rentenierstraat 32

Und immer wieder fälls mir ein…

In de Tweede Wereldoorlog werden veel Duitse soldaten ingekwartierd. Burgers werden gedwongen om, vaak tegen een vergoeding, Duitse militairen in huis te laten verblijven. De burgemeester moest opgeven hoeveel officieren en soldaten er bij de inwoners thuis konden worden ondergebracht. Hiervoor werd een vergoeding betaald door de Duitsers aan de gemeente en vervolgens doorbetaald aan de burgers. Ook eventuele vernielde en gestolen goederen en verbruikte elektriciteit werd zo betaald.

Van de inkwartiering in Lichtenvoorde is niet veel bekend. Officieren werden ondergebracht in de luxere woningen. In sommige huizen werden zogenaamde ‘Schreibstuben’ ingericht, zoals bijvoorbeeld in het huis van dr. Hardy, op de hoek van de Esstraat-Raadhuisstraat.

Aan de Rentenierstraat 32 wordt in 1934 in opdracht van August Stottelaar een vrijstaande woning gebouwd. Hij verhuurt het pand aan de gemeente. Het huis wordt na de oorlog nog verschillende keren verhuurd. In 1993 wordt Rentenierstraat 32 door de nazaten van Stottelaar verkocht aan de familie Hartman.

In 2004 is de slaapkamer op de bovenverdieping aan de voorzijde van de woning toe aan een nieuw behang. Hubert Hartman vindt tijdens het verwijderen van een aantal lagen oud behang een tekening die uiteindelijk ongeveer drie meter van de binnenmuur beslaat. De tekening in waskrijt is niet aangebracht op de pleisterlaag maar op een lichtbruin behang. De tekeningen en tekst verdwijnen onder een nieuwe laag behang. Maar niet voordat er verschillende foto’s van zijn gemaakt.* Met grote letters staat er op de muur geschreven:

‘Und immer wieder fälls mir ein: “Es ist zo schön Soldat zu sein!’

Daaronder de rijksadelaar inclusief hakenkruis. Het hakenkruis lijkt uitgeveegd. Dat zal waarschijnlijk (kort) na de oorlog zijn gebeurd. Onder de adelaar twee gekruiste ‘Stielhandgranate’, handgranaten die deel uitmaakten van de bewapening van de Duitse soldaat.

Rechts naast het uitroepteken staat met veel kleinere letters:

27.1.45

In diesen Puff hausten 6 Mann in stillen Frieden
Obgef. Zieger (Stübalt)
Obgef. Voigt (Aniko)
Obgef. Dietrich (Deb)
Obgef. Gansick (H. Heini)
Gefr. Hender (Karl Arsch)
Fallsch. Gefr. Tau Kaa

Links en rechts van de adelaar en de steelgranaten zijn twee hoofden en profil weergegeven. Links een soldaat met een ‘Feldmutze’, een veldpet die ook wel bekend staat als het ‘Schiffchen’. De rechter soldaat draagt een Stahlhelm. Het lijkt er op dat beide portretten omgeven zijn door bladeren, wellicht een lauwerkrans.

‘Es ist zo schön Soldat zu sein’ is een bekend en veelgehoord Duits marslied tijdens de oorlog. Muziek en tekst zijn van Herms Niel (1888-1954). De tekst gaat over een soldaat die zijn vriendin Rosemarie trouw belooft en toezegt met haar te trouwen wanneer zijn diensttijd eindigt.

‘Gefr.’ is de afkorting van Gefreiter, ‘Obgef.’ is de afkorting van Obergefreiter en ‘Fallsch. Gefr.’ staat voor Fallschirm Gefreiter. Aan de Rentenierstraat 32 waren dus geen (onder)officieren maar ‘gewone’ soldaten ingekwartierd. Het lijkt erop dat ook de bijnamen van de soldaten tussen haakjes en met potlood achter hun achternaam is gezet. Als dat klopt zijn die bijnamen, op z’n zachts gezegd, niet altijd even vleiend.
Het kon niet achterhaald worden of op deze kamer echt zes soldaten ondergebracht werden. Zes man op één kamer; dat is wel erg veel. Het zou ook kunnen zijn dat bezoekende soldaten hier op enig moment bij elkaar gezeten hebben en hun naam op de muur hebben gezet. Maar het is zeker ook mogelijk dat de soldaten alleen in het huis woonden.

In de tekst op de muur is sprake van ‘In diensen Puff’. ‘Puff’ is straattaal en betekent ‘bordeel’. Het is, in een woning die verhuurd wordt door de gemeente, welhaast ondenkbaar dat aan de Rentenierstraat 32 echt een bordeel te vinden was. 

Het is natuurlijk de vraag of de tekening in één keer is aangebracht. Het kan heel goed zijn dat er een langere periode aan gewerkt is. Er is een datum aangebracht: 27 januari 1945. Dat is echt aan het einde van de oorlog; Lichtenvoorde wordt twee maanden later op 31 maart bevrijd. Het moet eind januari 1945 ook voor de ingekwartierde soldaten duidelijk zijn dat het eind van de oorlog in zicht is en dat Duitsland de oorlog niet zal winnen. ‘Es ist zo schön Soldat zu sein’ zal, zeker eind januari 1945, niet echt meer aan de orde zijn.

Wat hing deze zes soldaten, die aan de Rentenierstraat ‘in stillen Frieden’ samenwoonden, in de resterende maanden van de oorlog allemaal nog boven het hoofd?

Godfried Nijs
april 2022

Met dank aan: familie Hartman (Schatbergstraat), familie Hartman (Boschlaan), familie Milder (Rentenierstraat 32), Peter Ballast (gemeente Oost Gelre) en Henny Bennink.

[*] In 2010 blijkt tijdens een verbouwing de oude pleisterlaag in een zeer slechte staat. Ze wordt afgebikt en vervangen. Daarmee is de wandtekening ook definitief verwijderd.