Geen 'molders' meer op molen Hermien
Na overlijden Hermien Wolterink
Door Eveline Zuurbier
HARREVELD – Molen Hermien staat enkele weken in rouwstand: de eigenaresse en tot het laatst aan toe, medebestuurslid van de Stichting Instandhouding Beltkorenmolen Hermien is begin februari op 92-jarige leeftijd overleden. Het betekent dat zij het 200-jarig bestaan in 2019 van de naar haar genoemde molen, beltkorenmolen Hermien, niet meer meemaakt. En evenmin het door de UNESCO benoemen van het molenaarsambt tot immaterieel erfgoed.
Door haar overlijden is er een definitief einde gekomen aan Harreveldse molenaarsfamilies die leefden van malen en mengen van granen voor diervoeding en de bakkers. Molen Hermien zal nagelaten worden aan de stichting. In de eerste helft van de vorige eeuw waren drie molens in Harreveld in bedrijf: deze beltkorenmolen van de familie Wolterink, én de mechanisch aangedreven hamermolen in twee maalderijen. De ene, aan de Rector Hulshofstraat, was eigendom van een broer van de familie Wolterink van de windmolen. De andere was die van de ABTB. Deze laatste, in de volksmond De Bond genoemd, wordt momenteel ontmanteld ten gunste van woningbouw. Een groep Harreveldse jongeren gaat er in een verbond van een collectief particulier opdrachtgeverschap woningen voor zichzelf bouwen.
Hermien als statige poort
Hermien Wolterink-Domhof heeft zich tomeloos ingezet voor het behoud van de molen voor Harreveld en omgeving. Ze wilde geen bloemen op haar graf, maar wilde dat mensen geld gaven voor de molen. Die wens is in vervulling gegaan. Molen Hermien, hoog gelegen op de belt, vormt door haar verschijning een blikvanger aan de westelijke kant van de gemeente Oost Gelre. "Bij het zien van de molen ben ik weer in Harreveld, thuis in Oost Gelre", vertelt Herman Rietberg, één van de vier vrijwillige molenaars en bestuurslid van de Stichting instandhouding beltkorenmolen Hermien. Wonend aan de rand van Harreveld kijkt hij vanuit zijn woonhuis op de Hermien. "Die molen verveelt nooit. Als de molen draait, is dat prachtig om te zien. Ook als de zon ondergaat en het silhouet zich aftekent tegen het boerenlandschap." Van oudsher was een molen zeer belangrijk voor een dorp. Met de windkracht opgevangen door de wieken, kon veel werk gedaan worden. Hermien ligt even voorbij de vanouds bekende herberg De Radstake richting Lichtenvoorde, waar de eeuwenoude hessenweg de Twenteroute kruist. De molen was een tijdlang onmisbaar voor de voeding van mens en dier.
'De mölle löp, gauw naor Wolterink'
Van oorsprong liep er een weg rechtstreeks van de molen naar het dorp Harreveld. Daarover kwamen de boeren met hun kar om hun graan te laten malen. Ze kwamen de molen binnen door de invaart. Van afstand zagen ze dat de molen draaide en er dus genoeg wind was om te malen. 'De mölle löp, gauw naor Wolterink'. Wanneer de molenaar het meel voor de bakker klaar had, liet hij dat weten door de wieken vol zeil overkruis te zetten. De molenaar en zijn familie waren ook een belangrijke schakel in het dorp. Bij de molen kwamen de boeren en de dorpelingen elkaar tegen. Ze hoorden het nieuws en wisselden kennis uit. In de oorlogsjaren toen de twee maalderijen zonder gasolie en elektriciteit zaten, kon met het meel van Wolterink ook de vele evacués en het internaat (aan het eind van de oorlog een noodhospitaal) voorzien worden van eten. Er liep zelfs een 'roggebroodtrammetje' vanuit Harreveld naar streken waar nog meer gebrek was.
De molen uit 1819 maalde als werktuig tot 1947 en is daarna in verval geraakt om in 1965 te worden gerestaureerd. Sindsdien zijn de verdiensten van de molen vooral van landschappelijke, educatieve en recreatieve aard. Geboren Harrevelder Frans Stoltenborg, in de jaren '60 werkzaam bij molenmaker Beckers uit Bredevoort, was één van de twee restaurateurs die van 1965 tot 1967 werkten aan het herstel van de beltkorenmolen. Hij herinnert zich in eerste instantie de gastvrijheid van de molenaarsvrouw en de zonnige dagen waarop hij bezig was met de bevestiging van de 17.000 schaliën, de eikenhouten plankjes die met de hand stuk voor stuk over elkaar bevestigd moesten worden. "De hamer schampte over de spijkers; de spatten carboleumgas deed je huid verbrandden. Het was oppassen."
Waren het eerst de boeren en de bakkers die Hermien Wolterink ontving op de naastgelegen boerderij bij de beltkorenmolen, later werd duidelijk dat ze ook de mensen die hart voor de molen hadden, gastvrij ontving. Bij de vergaderingen van de stichting was er koffie en trakteerde ze altijd wel op iets lekkers dat ze zelf had gebakken. Hermien beschouwde de beltkorenmolen als haar kindje. Ze heeft het dikwijls zo uitgedrukt. "De molen werd tot en met beschermd door Hermien", zegt Herman Rietberg. De bevlogenheid voor de molen komt voort uit het vroeg overlijden van haar man Joop Wolterink (1974), leggen Hermiens broer Gert Domhof en Frits van Lochem van het stichtingsbestuur uit. Gert Domhof: "Hermien was trots op elk artikel of boek dat er over de molen verscheen. Een kast vol archiefstukken gaat naar de stichting met wie ze tot twee jaar geleden nog vergaderde." Frits van Lochem: "Het belang van het instandhouden van de molen werd vooropgesteld. "Na de grote renovatie kreeg de molen in 1968 de naam Hermien, uit dankbaarheid naar een idee van toenmalig burgemeester Waals.
Ze ontving in 1993 een koninklijke onderscheiding voor haar bijdragen aan het behoud van de molen. Ook heeft ze bijgedragen aan het opzetten van cursussen voor het behoud van het molenaarsvak. De exploitatie van de molen werd steeds moeilijker en het gebrek aan vrijwilligers waren voor Hermien de redenen dit over te doen aan een beheerstichting. De huidige stichting is druk doende met de renovatie van de bekleding van de romp waarvoor nog nieuwe donateurs worden gezocht. "Van de onderhoudssubsidies en de bezoeken van groepen, kunnen we het dagelijkse onderhoud van de molen niet bekostigen", laat Frits van Lochem weten. De stichting hoopt in mei een begin te maken met de vervanging van de bekleding op de molenromp. De 17000 schaliën zijn bijna klaar gezaagd en gaan nu naar een bedrijf om ze te verduurzamen met een veel vriendelijker product dan het toenmalige carboleum.