Kerkrazzia
Voor de tijd van het jaar is het niet eens echt koud, die 30ste januari 1944. Een dikke zeven graden Bij een matige wind, die uit zuidwestelijke richting komt, wijst de thermometer een dikke zeven graden aan. Toch blijven de meeste mensen liever thuis. De gevoelstemperatuur ligt namelijk minstens drie graden lager.
In de Aaltense Westerkerk is het een stuk warmer. Niet omdat daar de kachel brandt, maar omdat de kerk afgeladen vol zit. De bekende theoloog en gereformeerd predikant Herman Ridderbos preekt vandaag en daar zijn veel mensen op afgekomen. Ook tal van jonge mannen, die zich doorgaans niet in de kerk wagen.
In de laatste oorlogsjaren is Aalten een wat bijzonder dorp. De eigen bevolking is begin 1943 aangevuld door enkele honderden inwoners van Scheveningen. Die hebben hun dorp aan de kust moeten verlaten. De Duitsers leggen er de Atlantik Wall aan, die een geallieerde invasie vanuit zee moet voorkomen. Maar in en rond het dorp verblijven ook maar liefst 2500 onderduikers. Mensen van diverse pluimage. Joden, verzetslieden en vooral heel veel jongemannen die die zich willen onttrekken aan de Arbeitseinsatz, het verplicht werken in Duitsland. Allemaal mensen die de Duitse bezetter graag in handen wil krijgen en op wie de Sicherheitsdienst, fanatiek jacht maakt.
Deze zondag aan het begin van het vijfde oorlogsjaar, past de SD in Aalten voor het eerst een slimme truc toe. Totaal onverwacht vallen de Duitsers twee kerken binnen: de Westerkerk en de Christelijk Gereformeerde kerk. Met succes, want maar liefst 48 jonge mannen, allemaal 'illegalen', worden opgepakt en in gevangenschap gevoerd. Een aantal van hen zal het einde van de oorlog niet meer meemaken.
De Nederlandse bevolking (met uitzondering van de minderheid die met de bezetter heult) is ontzet. Niet alleen omdat zoveel jonge mannen in Duitse handen zijn gevallen, maar ook (en misschien wel vooral) omdat de Duitse bezetter geen respect heeft opgebracht voor de kerk, die door de eeuwen heen altijd een veilige plek voor vervolgden is geweest. De bezetter zal het 'trucje' trouwens nog een paar keer toepassen. In hetzelfde jaar krijgen ook Dedemsvaart en een stuk of veertig dorpen in Noord-Limburg en oostelijk Brabant te maken met kerkrazzia's. Die van Aalten, de eerste, is echter de geschiedenisboekjes ingegaan.
Het verhaal van de Aaltense kerkrazzia is dus wel bekend. En op 30 januari van dit jaar is de razzia nog uitvoerig herdacht in de Westerkerk. Maar sinds afgelopen vrijdag wordt het verhaal nog een keer verteld in het Nationaal Onderduik Museum, aan de Markt in Aalten. Daar is (nog tot 23 februari) een bijzondere expositie te zien. Aan de hand van beeldmateriaal, foto's en films, documenten, maar ook kunst (onder meer werk van kunstenaar Gerrit Godschalk, een van de slachtoffers) wordt op die expositie ingegaan op de razzia en op de gevolgen daarvan. Voor de tentoonstelling heeft het Aaltense museum de medewerking gekregen van Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Naar dat kamp werden namelijk de meeste opgepakte onderduikers in eerste instantie afgevoerd.
En natuurlijk wordt op de expositie ook dat ene verhaal verteld. Over Gerrit Hoopman, de negentienjarige Aaltense jongen, die uit de kerk weet te ontsnappen. Door zich als vrouw te vermommen. Cape, kapje en overrok krijgt hij van een Scheveningse vrouw, die naast hem in de kerkbank zit.
Over die ontsnapping van Gerrit Hoopman heeft RTV Gelderland een mooie documentaire gemaakt. Die is in 2015 al uitgezonden, maar op YouTube nog steeds te bekijken. Maar laat het daar niet bij. Stap ook eens het museum binnen, zou ik zeggen.